Zijn asodorpen de oplossing voor overlast?

De gemeente Rotterdam wil een aantal ‘asodorpen’ oprichten, waar overlastgevende Rotterdammers in containers en achter hekken zullen wonen. Volgens wethouder Joost Eerdmans zullen de dorpen worden bewoond door mensen die ‘te slim zijn voor de psychiatrische kliniek, niet crimineel genoeg zijn voor de cel, maar te gevaarlijk zijn voor de buurt’. Ook andere gemeenten spelen met het idee om overlastveroorzakers te verbannen naar de rand van de stad. Burgemeester Jorritsma van Almere lanceerde het idee om een hele asowijk – Almere Aso – te stichten. In Amsterdam werd de familie D. bestempeld als ‘Treiteraar’ en in een containerwoning aan de rand van de stad geplaatst, nadat zij de omwonenden meer dan tien jaren het leven zuur had gemaakt.

Het valt toe te juichen dat de gemeenten voor de slachtoffers van overlast in de bres springen. Woonoverlast is namelijk een niet te onderschatten probleem. Veel Nederlanders ondervinden dagelijks meer dan toelaatbare overlast van hun directe buren. Van de 70.000 Nederlanders betrokken bij het Woononderzoek Nederland 2012 geeft zes procent aan vaak en zestien procent soms overlast te ondervinden van directe buren. Het ondervinden van overlast heeft zeer nadelige gevolgen voor de gezondheid en het leefgenot van de slachtoffers. Bovendien brengt de aanpak van overlast veel werklast voor de politie, gemeenten, verhuurders en hulpverleningsinstanties met zich mee: zo krijgen alleen al de Rotterdamse politie en gemeente jaarlijks bijna 20.000 meldingen over woonoverlast binnen.

Het valt echter te betwijfelen of omheinde Tokkiewijken en wooncontainers aan de rand van de stad effectieve middelen zijn bij de aanpak van overlast. Natuurlijk zullen de buren blij zijn dat hun kwelgeesten eindelijk vertrokken zijn uit de buurt. Dit voordeel weegt echter niet op tegen de nadelen. Ten eerste wijzen ervaringen in het verleden erop dat de problemen worden verplaatst en zelfs worden verdiept. Van begin vorige eeuw tot in de jaren zeventig werden Nederlandse ‘onmaatschappelijken’, ‘ontoelaatbaren en ‘asocialen’ gedeporteerd naar heropvoedingskampen in Drenthe of gehuisvest in woonscholen. Verslagen van bewoners en wetenschappelijk onderzoek naar deze ‘onmaatschappelijkheidsbestrijding’ toont aan dat onderliggende oorzaken van het probleem (denk aan gezinsproblemen, verslaving en psychische stoornissen) niet worden aangepakt, dat de bewoners een stigma krijgen en opgroeiende kinderen getraumatiseerd de kampen/scholen verlaten.

Ten tweede blijken projecten met wooncontainers zeer kostbaar te zijn. De onderzoeksredactie van RTL-nieuws ontdekte dat gemeenten, woningcorporaties en opvanginstellingen veelal tonnen uitgeven aan de bouw en het plaatsen van de containers. De gemeente Eindhoven investeerde bijvoorbeeld eenmalig 320.000 euro in zes containers en Tilburg 365.000 euro in negen stuks. Het bouwen van een hele wijk met containers zal dus in de miljoenen lopen.

Ten derde scheppen de plannen over de containers valse verwachtingen bij de slachtoffers van de overlast. Voordat de overlastveroorzaker in een asodorp kan worden geplaatst, zal hij eerst zijn oude woning gedwongen moeten verlaten. Een gedwongen huisuitzetting kan echter niet snel worden bewerkstelligd. Het verlies van de woning is namelijk de meest ingrijpende inmenging in iemands recht op respect voor het privéleven. Een analyse van bijna 250 gerechtelijke procedures over overlast toonde aan dat het gemiddeld jaren duurt voordat een overlastveroorzaker uit zijn woning wordt gezet. De meeste slachtoffers zijn dan al horendol en voelen zich zowel slachtoffer van de buren als van de ‘falende’ instanties.

Een meer oplossingsgerichte wijze van overlastbestrijding verdient de voorkeur boven het wegstoppen van overlastgevers. Een dergelijke aanpak is gericht op het vroegtijdig en effectief optreden tegen overlast en het bijstaan van de slachtoffers, maar tegelijkertijd niet gefocust op het gedwongen vertrek en de uitsluiting van overlastveroorzakers. De interventies zijn niet soft, maar adresseren waar mogelijk de onderliggende oorzaken van de overlast. Ervaringen in New York City met problem-solving courts en in Engeland met civil preventative orders leren ons dat een dergelijke aanpak een positief verschil kan maken voor de slachtoffers, overlastveroorzakers en professionals in het werkveld. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit van Groningen werken samen met ministeries, gemeenten en tientallen woningcorporaties om een Nederlandse oplossingsgerichte aanpak te ontwikkelen en zo een steentje bij te dragen aan een harmonieuze samenleving waarin fundamentele rechten en waarden van een ieder worden gerespecteerd.

Deze column verscheen eerder op de website van het Sustainable Society programma van de RUG. Meer over Sustainable Society weten? Volg het programma op Twitter of kijk dit filmpje: